envelop:
Brief van mijn moeder      \
Brief van tante J??         \   in de oorlog
Brief van tante Barbara      \
  
Aan den Heer F. Hoghiemstra
Ruisdaelkade 215 xx
  Amsterdam
  

  NB het stempel op de envelop is uit 1944. Klaarblijkelijk
  zijn de brieven, die dateren uit April 1945, in of met een
  oudere envelop bewaard.

	    []e Frans - Suze - kinderen, en Tjerk-Bets en kinderen
Sneek 5 Nov. [1944]
[Heb] uw brief ontvangen Ik was er erg blij mee, ook dat
[a]llen gezond zijt en dat ge nog al moedig blijft in alle
[elle]nde. Wat een toestand overal nooit had men kunnen
[den]ken dat ons land zoo ongelukkig kon worden. Na mijn
[verj]aardag zag ik telkens naar een brief uit Amsterdam
[Ik] wist ik dat de post lang onderweg was doch het duurde
[lang] en vreesde al aan erge dingen want in't huis waren
[alle] eerdere brieven aan de dames binnen gekomen uit A.
[]Barbara schreef me laatst eens  dat ze een brief van Frans
[had] ontvangen dat ze allen gezond waren nou dan leeft
[n]og zei ik, maar van Tjerk wist ik niets. Nu wel bedankt
[voor] U lang brief nu weet ik dan met zekerheid hoe het
[daar] is. Er zijn hier zoveel verschillende praatjes in omloop
[bv] dat er hongersnood is in Amst. weer anderen dat het niet
[zo ]erg is. Een Juf in dit huis heeft twee kleindochters in
[A die] wonen dichtbij de Agnes kerk ze zijn hier kort te voren
[met d]e boot over Enkhuizen staakte nog bij haar geweest
[Ze z]eiden zo erg is het niet maar die dienen bij rijke lui
[d]ie kunnen kopen, na die tijd is het ook slechter
[gewo]rden, wat hooge prijzen voor allen die dat niet kan
[beta]len moet dan ook wel honger lijden wat ge scrijft
[] die gaarkeukenis ook niet gedaan zoo lang ge 
[] nog wat in't huis hebt, maar die dat niet heeft wat
[moe]ten die doen? Ja het is erg maar ik kan je niet
[]en, gelukkig dat het met Wouter daar nog al goed is
[in ee]n dorp is het beter als in de grote steden die troepen
[vlie]g machines trekken hier wel over naar Duitsland dan
[zeg]gen we ach die arme menschen die weer getroffen
[wor]den. Ook gelukkig dat Johanna zoo flink is om nog 
[..o]p te scarrelen ik hield altijd van Joh. omdat ze zoo'n
[gro]te steun was voor Suze, wel jammer voor haar jeugd
[ma]ar ze is nog thuis en dat is veel waard. Voor de boeren
[is he]t ook lastig met al die menschen ze zeggen ook al dat
[]veren ze met de hond van 't erf jagen waar moet
[dat ]naar toe. Jongelui van hier woonden kort in Amst. en
[was] met twee kleine kinderen en gevlucht met de Lemmerboot
[Ze s]tonden 'snachts vier uur met de kinderwagen bij haar

2. Ge schrijft niet van Uw kantoor ge zijt hoop ik nog in
dezelfde betrekking? ik zei wel eens Tjerk zal wel in
het buitenland zitten omdat die zaak niet meewerkt.
een Juf in het huis heeft een schoonzoon die daar
op het kantoor werkte en vertelde me de voorwaarde
geen wonder zulks de denken nu ik van hem ook geen
bericht kreeg, regt begrijp ik het niet doch ben blij
dat hij nog thuis is nu kunt ge nog eens met hem
praten. Ik schrijf deze brief ook voor hun, bij gelegenheid
geeft ge  het hun wel over, den wel eens waart ge alle
maar in Dokkum gebleven dan had ge deze ellende
niet gehad ja! dat is nu te laat, in Dokkum kan het ve[]
wel slechter worden. Hier in de stad is alles nog veel
beter geen armoede en nog alles voldoende, aardappelen
met en zonder bonnen overvloedig, groente wordt
er van de stad onder de waag verkocht op groente
bonnen en als erover is vrije handel, deze week waren
er beste druiven voor 45 cts het pond, natuurlijk op
bonnen, 'k moet er even naar toe van de Overste
2 politie agenten erbij 't was me een lawaai
xxmt, allen konden er van krijgen 1/2 pond per
          we hebben ook druiven gehad
persoon er waren genoeg, vermakelijk om te zien
deze week komen er weer. Met vleesch en vet als bij U
slachten ook op 't abbatoir voor iedereen op nummer
dus kunnen weinig beurt krijgen, met de andere bonnen
net als bij U, doch melk wordt er zooveel gehaald
bij de boeren voor 20 a 25 de liter ieder bij hun vaste
boer, nu de dagen kort worden wordt het minder
's morgens en 's avonds trekken ze er op uit - rijken en
armen, alle wegen uit, er reed een tram alleen voor
melkladen(?) die er op geaboneerd waren richting
Bolsward, nu die trammen ook staken is een heele
tegenvaller en de fietsen? sommigen moeten er meer
als een uur om loopen dan hebben ze ook beste melk en
nog vrij ieder twee flessen er wordt wel handel in xxxx

3.) Maar Sneek heeft deze zomer ook al geleden in de
oorlogs ellende, er was iets voorgevallen? daarvoor
hebben onschuldigen voor geboet ook ik weet het niet
precies, Aug. alles acht uur binnen, bioscopen gesloten
alle cafe's en melksalons alleen open van 12 uur tot twee
uur, en dat is nu nog zoo, alleen hotels open, dat was me
iets met de vreemdelingen van de drukke watersport.
Nu zijn alle mannen opgeeist van 17 tot 50. Zijn
drie weken weg en komen nog niet terug. Verleden
week de tweede groep v. 18 tot 54 dezelfde dag weg
dus is het stil in de stad enkele zaken mannen zijn
vrij en sommige zwakken of er nog onderduikers 
zijn? Och dat is ook niets gedaan. uit Amst. zijn er 
met de Lemmerboot duizenden daar aangekomen
of dat waar is? Zondagavond (29 oct) bijna negen uur
zaten Anna Rijl en ik in de kamer toen een laag
vliegmachienes over ons huis vlogen en begonnen te schieten
alle ramen schudden ik zei op het laatst ik blijf niet hier
met die zes groote ramen en liep er naar voren in de gang
de Pater en Heeren van boven  kwamen ook al en toen
brak het los, de Zusters kwamen op 't laatst en zeiden
het is een luchtgevecht het kan geen kwaad - ja zei de
Pater ook dat is bommedeeren niemand mocht
natuurlijk naar buiten, toen het stiller werd zijn we 
maar weer naar bed gegaan wat moesten we anders
doen. 'sMorgens vroeg kwamen ze al boodschappen
dat het station gebommedeerd was geen brand maar
alles vernield door de luchtdruk, want een bom was
gevallen in 't plantsoentje  voor het station en eener
achter in de grond, twee licht gewonden door hun eigen schuld
't station was niet meer bewoond door het staken. 'sMorgens
niemand zien want er lag een tijdbom (dat was 
niet waar) 'sMiddags zijn Anna en ik wezen kijken nu
wat een verwoesting alle ruiten kapot dak ontzetten
xxx

4) een groot Dokters huis aan de overkant alle groote []
voor en achter kapot de heele streek sommigen alle ru[iten]
andere enkele sommigen iets tot het ziekenhuis toe []
niet erg verdere huizen tot de hoek toe, in de andere []
het  eersteklas hotel alles kapot en vernield beide ka[nten.]
alle heerenhuizen meer en minder  alle glas naar []
begonnen al met planken en carton dicht te maken []
nu alle mannen weg zijn eert weinig hulp. De be[]
het station over het water de park buurt arbeiderswoningen
onbewoonbaar vernield veel ruiten stuk arme menschen []
koude. Nu nog 1 1/2 uur per dag gas noch voor enkele dagen, dat []
suikergoed fabriek van Tonnema wordt in orde gemaakt []
gaarkeuken, hier hebben ze een steenen fornuis laten maken d[]
nood, kolen zijn er niet veel voor de verwarming -af[]
Het is er niet zoo goed als vroeger dat is te begrijpen doch []
niets te kort, krijgen elke dag soep - aardappels met groe[]
stamppot dan eens wat vleesch of een balletje - of bloedw[]
Vrijdags noch visch elke avond pap meest karnemelk []
feestdagen noch iets extra elke dag een appel of peer
die kunnen niet duren dus dat alles best en later eens []
Ons huis is nog in orde de soldaten hebben de scholen niet
niet last van hun. In dat hotel woonden hooge heeren toen []
al wat bang, ze hebben drie groote heerenhuizen []
weg gevorderd dus dat gevaar is ook weer voorbij. []
gezond en dat andere is heelemaal genezen met []
weer noch een gevoelige plek en de arm is nog wat []
dat wordt niet weer beter niet zwaar draag en kan e[]
weer mee doen. Heb geholpen in de tuin bessen en[]
plukken - tomaten en noten zoeken en help nog a[]
mee appels en paren schillen in de kamer en wort[]
ziepels schillen in de groente kamer - wat stappen en []
met mooije weer elke dag even wandelen meest []
Anna Bijl, we hebben een kleine huishouding 8 waarvan []
te bed ligt twee altijd werken  ook een vrouwtje va 97 []
de oudste van Sneek, kan slecht loopen en zien maar a[]
nog een bijdehandje. Ljemme (?) Ypma heeft een ligte be[]
gehad betert weer wat komt weer alleen op straat kan ni[]
werken, hun zoon ook weg Sjouke ziet er best uit altijd []
[]ber. Ge moet de bril maar opzetten Frans hoop []
ge deze brief ontvangt, schrijf bij gelegenheid aan []
we schrijven noch al eens och die zit ook alleen in de []
 xxx ook niet in Deventer kan komen. allemaal vele