envelop:
Brief van mijn moeder      \
Brief van tante J??         \   in de oorlog
Brief van tante Barbara      \
  
Aan den Heer F. Hoghiemstra
Ruisdaelkade 215 xx
  Amsterdam
  

  NB het stempel op de envelop is uit 1944. Klaarblijkelijk
  zijn de brieven, die dateren uit April 1945, in of met een
  oudere envelop bewaard.

• De Aberson fabriek Veel van de gebeurtenissen in deze brief namen plaats in de directeurswoning van deze fabriek
• Je kunt er tegenwoordig logeren
• Kaart van de omgeving. Olst, Welsum, Zorgvlied, Deventer komen in de tekst voor.
• Bevrijding van Olst
• Details van de burgemeester over de bevrijding

Maandag 16 April '45
               7 April kwamen ze de spoorlijnen
               en station opblazen
               gedeeltelijk gelukt
Beste Bouke, Tante n n en alle bekenden
Wen R en kinderen en ik zelf leven er af gekomen en denk
aan jullie ook veel. Hoorde deze middag 12 uur dat Dokkum vrij
was en gisteravond zei de branjezender dat Heerenveen tot Hasker
[]ijken vrij was, du is 't in Friesland vlug gegaan zonder veel tegenstand
[] u hoe het precies in Deventer gegaan is weet ik niet Wout zal dit
[]el eens schrijven Zaterdag hoorde ik dat ze allen goed waren meer niet
Maar hiel in olst en vooral in de Hoogstraat de toegangsweg naar
't dorp is hard  gevochten en wij zijn door 't oog van 'n naald gekro[]
[]n Vertel later wel uitvoerig nu in't kort. 10 April kwamen hier Duitsers
[]ij de buren in huis aan weerskanten met mitrailleurs enz. in de verte
[]eel geschiet richting Deventer alles in spanning. 11 April van 's nachts
[]2 uur aan een stuk Duitsers met kanonnen enz enz getrokken
[]oor paarden. karren idem nog 'n paard erachter en een ordeloze
[]ende er achteraan net een zigeunerzoodje hier voorbij om over de 
[]sel te komen dit ging tot ruim 10 uur 's morgens met kleine onderbreking
[]e nog een fiets kon pikken was er bij. 'n ogenblik later kwam er bericht
[]iepenveen is vrij de tanks in't zicht jawel half twalf daar kwamen er
langs de Boskamp waar ze zoo verwelkomd werden met 'n flesch wijn
[]an de pastoor en anderen met sigaren en kinderen kregen zuurtjes en
chocola we hoorden ze hier juichen. Door de D.ers was de brug naar hier
[]or betonnenringen waar Todt weken aan gewerkt hebben onbruik
[]aar gemaakt maar een van die Todt jongens had een foefje  on hem
[] 'n ogenblik gereed te maken De werkmeester van Abersonfabriek
[] heen en onder gejuich ging het over. 't Waren pantserwagens. heel
langzaam kwamen ze en alles zwaaide. Weer een gejuich verderop en ja
daar kwam de burgemeester Rappard van Olst op de fiets met juichenden
Olstenaars ieder de hand drukken. Zoo ging het tot de  overweg van 't spoor
[]bleven staan er was onraad die Canadees beduide de menschen van de straat
[]stonden voor 't huis, ineens 'n knal geweldig en kwamen de wagen[]

[]...was 12 uur Na 't eten waagden we ons even op de straat en
                                Sietske de Haan
[] 1 dame dood uit Franeker zuster van onderwijzeres die zelf zwaar ge
wond was 'n uur later is de derde Mevr Lokhorst (wiens man hier 't hoofd
op kantoor Aberson) ook overleden. 4 uur moest ik naar 't dorp nood
slachting van doodgeschoten vee 1 kilo zonder bon. Overal al menschen
[] groepjes maar ik maakte gauw dat ik thuis kwam. De Duitsers
zaten overal verstopt ik zag ze in de toren zitten nee niks geel veilig gevoel.
[]e nacht was 't griezelig in bed te blijven 't was maar schieten en ontplof
[]ingen wat je hoorde 12 April 's morgens half zes hoorde ik stappen en
[]oets eruit en ja n 15 Duitsers met houwelen en geweren vanuit het
dorp en op 't eind van de straat gaten in de grond maken. Heel stil uit
                               en de kleren maar aangedaan
[] raam afgeloerd en in huis allen gewaarschuwd. Natuurlijk waren
[] aan 't mijnen leggen. De menschen mochten aan de kant nog er
door. Stommerds er ging natuurlijk bericht naar de Jenkis die dan
[]k stil bleven waar ze waren. Op onze boom stond spergebied levens
                                waar die dingen voor 't huis lagen
gevaarlijk. 't Werd angstig de buren gingen allen weg naar de boeren achter
                                     9 uur zaten we al in de kelder  
uit door de boomgaarden en landen. Mevr. die bij ons in de kerk boven het
[]am uit 4 uur, die mof die in 't huis aan de overkant op wacht lag op
[] buik riep. in schutsraum geen, dus wij allen in de kelder. In de
kelder alles nog wat klaar gemaakt voor de nacht enz. We durfden niet meer
[]g zoo schieten om je heen. Halfzeven zag mijnheer langs de villa op ???
in de straat canadeezen in de tuin sluipen toen maar de kelder in met z'n
achten. Maar o nee 't angstigste van deze heele boel vergeet ik nog. 't Was 
[]d 5 uur we zaten in de kelder heel stil om te luisteren en mijnheer keek
uit 't kelderraampje want we hoorden sluipen in 't grind, en o Bouke wat
[]gst daar kropen 3 moffen en stond ineens 1 voor 't raampje met
[]volver. Er aus allen. Wij in de gang en die soldaat liep 't zweet langs
z'n gezicht en schreeuwde zoo heelemaal overstuur ik verstond niets
[]n Canadien en op 't laatst ja hij wou mijnheer doodschieten hij had een
canadees gewezen dat aan de overkant Duitsers waren hij had een
schot onder z'n arm doorgekregen en dat is verraad schreeuwde
hij hier zit 'n Canadees in huis en wij zeiden kom alles naakijken

en 't is niet waar. Mijnheer was zoo in de war en als Mevrouw Boeve
niet zoo goed Duits kon was 't vast mis gegaan en wie weet dat hij
in z'n woede ons ook niet de kogel gegeven had. Mevrouw ging met
hem in de kelder en kamers alles nakijkenn wij werden bewaakt door
die andere twee een met helm en net er over en gevlekt gezicht o wat
ellendig. Toen ze terug kwamen had ze hem goed overtuigd en iets
gekalmeerd maar hij begon weer te schreeuwen ik wil niet dood en
dit is geen krieg als de burgers zich er mee bemoeien. Mijnheer moest
mee op de weg komen hij zou de plaats wijzen waar ie hem had 
gezien enz. Mevrouw met die 2de luitenant aan 't praten en die klopte
hem op 't schouder en gingen ze weer weg. Ze noemen dit frontkolder er waren
meer zoo overstuur hoorden we later 'n D soldaat van 17 jaar zwaaide met
zoon pantservuist en schreeuwde ik heb een pantser vernietigd, en het
was 't huis bij de overweg geraakt waar die 2 dames zijn gedood, de
pantserwagen zelf ongedeerd. Van 11 op 12 April al de bedden naar be-
neden en zien te slapen allen even moe Ik lag aan de straat in de kamer
van de Juf. 1 uur werd ik wakker door gestap van soldaten en be-
gonnen ze vlak voor 't huis de steenen uit de straat te halen en in de 
  voor onze kamer
boom te zagen en te timmeren. Ik er uit en allen gewekt, ik
in angst om die Duitser. Even boven voorzichtig uit 't raam geke-
ken en zag dat de schimmen van 'n 20 Duitsers. Allen in de achterkamer
met dekens om en gekleed wachten tot 't licht werd. Toen de heele dag
dan in dan uit de kelderen maar luisteren naar het schieten
over en weer 's Avonds nog warm gegeten, wat er was, toen werd alles
veel heviger en de kelder maar weer in. Vreeselijke ontploffingen om
ons heen en mitrailleurs overal. Kets daar rinkelden de ruiten

zal hun ook noge even schrijven nu daag Later kunnen
Frans en Tjerk deze brief ook lezen hoor doe het niet nog eens daaaag

28 April. O dat arme Westen als nu dat tuig maar overgeeft er
gaan wel geruchten. Nu Ben allemaal hartelijk gegroet en tot
ziens deze zomer.Er was vanmorgen een brief bij Wout voor mij van Tante
Sine fijn he dat Bouke er weer is
      

[] in de voordeur. Later  ???
geschoten. Pats weer de groote ruiten uit achterkamer op zij aan
pulver. Gelukkig houten schuifluiken ouderwets er voor. En zoo
ging het maar door 3 uur 's nachts zoon vreselijke knal en wij de kel-
der uit van angst. Bleek later dat de mooie watertoren in de lucht
was gevlogen Smeerlappen louter vernielzucht kunnen hun vader
land er niet mee redden. Enfin we stonden tegen elkaar in de dwars
gang tusschen 2 dikke muren. Betrie Boeve was even in de keuken en 
riep Papa soldaten in de tuinn en ja ze stapten cordaat op de achter
deur en 't waren canadeezen vroegen alleen maar Hollanders in
huis ja natuurlijk. Ik verstond geen woord Mevrouw verstond
ze nogal ze wilden in de fabriek om vanuit die ramen te vuren
aan de overkant waar nog moffen zaten. Ze klommen met hun vie-
ren door kantoorraam en stapten de fabriek in. 2 kwamen om
ons te bewaken 't ging zoo vlug in z'n werk. En toen al gauw
                                      waar een luik voor zat
geweldig schieten. Later bleek dat ze 'n raam van 't huis aan de 
overkant van bedrijfsleider v Aberson hadden ingetrapt en in de 
salon op de vensterbank de mitraiLleurs gezet om de vluchtende
moffen te beschieten. 2 dooie Duitsers lagen later achter 't huis
Even na dit geval hoorden we steenen vergooien we zeiden al
nu halen ze de landmijnen er uit en ja 't hekje ging met geweld
open en dicht en riep een canadees wat voor ons bedoeld was, zoo
we later hoorden o Kee O Kee. Maar we bleven maar in de kelder
gelukkig maar want o het spookte zoo. 'n pantservuist of scherf
van granaat vlak naast ons huis neergesmakt. De huizen stukken
uit 't dak en voordeur an ramen met roeden an al versplinterd
groot gat in de grond. De schoorsteen van de fabriek van Bakhuis
(Olba) opgeblazen en ook die van de zuivelfabriek dat waren
die knallen, die wij voor granaatvUur hielden allen vlak in de buurt
	  

 brief bewaren hoor            5      Ik ben weer zoo huilerig
voor Tjerk en Frans och kon          't voorjaar ook zooals altijd
Moeke hem nog lezen                            doodmoe
Het was toen wat stiller in de verte schieten. Eindelijk hoorden we
praten op straat en ruim 2 uur kwamen ze van de overkant zeggen
dat we bevrijd waren dus alles levend erafgebracht. De ruiten
                                pannen van dak
aan de voorkant en kantoor en boven slaapkamers allen kapot ook
aan de zijkant. De loods a d overkant ook al de ruiten zoowat. In
de fabriek maar 'n paar kapot. 't Huis aan de overkant net als bij
ons in de muur en kozijn gaten geschoten en nog 'n raam door de 
Canadeezen ingetrapt enz. Enfin a d IJssel was 't nog niet zuiver
hier en daar nog nesten met Duitsers. We bleven allen thuis tegen
6 uur kwamen er al lui uit Deventer. Ik een 'n boodschap meegeven voor
Wen R dat hier alles goed was en Zaterdag kwamen die mijnheer zeggen
dat ook hun 't goed maakten en 10 April bevrijd waren. Ze waren toen
juist 17 jaar getrouwd. En wij op Wouter van Frans z'n verjaardag
bevrijd om nooit te vergeten. Als hij toch maar heelhuids uit die
hel daar komt. Stutgart is nu gevallen hij zit er 60 km vandaan in
Friedrichshal. Ze begonnen hier al dadelijk 'n jacht op NSBers die allen
naar Bakhuis fabriek moesten 's avonds was 't daar 'n gejuich en gingen
wij hoewel erg moe eve kijken. De burgemeester hield zoon mooie rede
naast hem stond 'n meisje die ze 't hoofd al kaalgeknipt hadden. Hij zei o a
dat een notabele Olster hem eens had toegeschreeuwd wat de koningin dat vis
wijf foei schreeuwde 't volk enz enz. Toen allen 't Wilhelmus zingen en drie
werf hiep hiep hoera voor de koningin. Maar toen begon het spel weer Mevrouw 
en mijnheer Nijk Notaris van hier verschenen op 't podium en 't volk brulde
't uit hang ze op enz vuile verraders en daar kwam de kapper de spelden uit
't haar en daar gingen haar lokken 't volk juichte en de notaris brulde ineens
sloeg hij de kappe die natuurlijk terug sloeg met dat scherpe ding in z'n
hand 't bloed liep de notaris langs de wangen. Ba ik vond het misselijk.
	      

Hij werd weg gevoerd z'n wijf was al gauw helemaal kaal en toen
kwam een agent en schilderde met menie het hakenkruis over d'r kop
't Volk zong oranje boven en nog riepen ze hang ze op dat tuig. Nu kon
je zien wat 5 jaar was opgekropt. Nu was de vertooning afelopen.
In die tijd waren de Canadeezen in ons huis geweest een ervan was hier
bij de fabriek gewond geraakt. Ze kwamen om snaps menschen hadden
ze gezegd dat Boeve (cafe houder) hier woonde. De kinderen kregen scho-
cola en zij oranjebitter. In 't geheel 7 Canadeezen 4 burgers 1 ondergrondsche
gevallen. Zaterdags glas en kalk vegen. Half 5 aan 't verkleden en stroom-
de de menschen 't dorp uit 't granaatvuur van de overkant begon.
5 uur de eerste doode dominee Terpstra 44 jaar die de proclamatie stond te 
lezen bij 't Gemeentehuis. Vreeselijk he? Z'n vrouw en 4 kinderen zaten in 
Friesland. Nog 'n jongen granaatscherf door wang en kin en wij kregen angst
Want de NSB burgemeester was aan de overkant bij de Duitsers en het
was de bedoeling geweest Abersons fabriek ook op te blazen maar de 
tijd niet ervoor gehad. Hij kon dit dus onder granaatvuur doen Enfin
weer in de kelder zitten leek ons niet en toen om half zeven de 
fietsendekens brood en vluchtkoffer klaar gemaakt en erop uit.
Boeve had kennis in Wesepe 8 km fietsen. De juf en ik mee, mijnheer
was niet thuis. De boeren zaten vol met Olsters. Boeve en gezin kwam
bij de molenaar terecht. ? Bouke die had zelf z'n molen met kostelijk
graan in brand moeten steke is 't niet hemeltergend dat tuig 10 minuten
later waren de Canadeezen er. We 'n eindje verder en kregen onderdak
bij 't hoofd van de school. Heerlijk geslapen hoorden de kanonnen en
zagen 't fron licht richting Apeldoorn. Zondagmorgen terug en ik 10
uur op de Boskamp naar kerk de Juf bij de buren. De pastoor preekte zoo mooi
en te Deum. Toen ik in Olst kwam stond de fam Boeve en Juf Aberson al
weer klaar om direct naar Wesepe terug te gaan niemand mocht het
dorp in en granaatvuur van overkant Welsum. Het ging weer hard en wij
fietsten maar stevig voort in stroomende regen. Doornat kamen we in 
Wesepe Mevrouw had juist de aardappels op gauw wat erbij gedaan en bij de